گرامی‌داشت علامه طباطبایی در حوزه علمیه
امسال سی‌وپنجمین سالگرد رحلت علامه طباطبایی، فیلسوف شهیر و مفسر بزرگ معاصر با شور و حال بیشری برگزار شد. علاوه بر همایش‌های با شکوهی که در شهرهای مختلف کشور از جمله مشهد و تبریز برگزار شده است، جلسات علمی و فرهنگی قابل توجهی در حوزه علمیه قم برپا شد. مهمترین جلسه از این دست چهاردهمین همایش اساتید تفسیر حوزه علمیه قم بود که به همین مناسبت با سخنرانی حضرت آیت‌الله جوادی آملی در دارالقرآن علامه طباطبایی که منزل مسکونی علامه نیز می‌باشد، برگزار شد. حضرت آیت‌الله جوادی آملی در این اجلاس گفتند: علامه طباطبایی از مسائلی که در عالم اتفاق می‌افتاد در خدمت قرآن بهره برد؛ علامه حادثه‌های تاریخی را ورق زد، مشروطه را تشریح و خواسته‌های مشروطه را شناسایی کرد، جنگ جهانی اول و دوم را شناسایی کرد و پس از فیش‌برداری از سوال‌های آن، وارد تفسیر شد، آن سوالها را به خدمت قرآن عرضه کرد و پاسخ گرفت که المیزان شد. فاصله المیزان و تفسیرهای دیگر به این بحث‌ها نیست که ان قلتی بگوید و قلنایی ببافد. این مرجع تقلید افزودند: از مرحوم امین الاسلام تا مرحوم فیض می‌بینیم که عرصه خالی است و حوزه‌ها کاری به قرآن نداشتند، از زمان مرحوم فیض تا زمان علامه،400 سال جامعه اسلامی خوابیده بود و تفسیری نداشتیم.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی که خود از مفسران قرآن کریم است با تشریح این نکته که نمونه تفسیر المیزان در مجمع البیان و امثال آن دیده نمی‌شود، ابراز داشتند: وظیفه اساتید تفسیر این است که انقلاب را رصد کنند تا بدانند انقلاب چه آورده، چه می‌خواهد و چگونه باید آن را نگه داشت. مساله انقلاب سنگین‌تر از مشروطه و جنگ جهانی است، آن‌ها فقط سلاح و کشتار بودند اما انقلاب احیا است، فرق بین جنگ جهانی اول و دوم با انقلاب این است که آن‌ها برای مرگ، اما انقلاب برای حیات آمده است، سوالها فرق می‌کند؛ چگونه انقلاب به ثمر رسید و چگونه باید آن را حفظ و به صاحب اصلی آن تحویل دهیم؛ این مسائل تلاش بسیار علمی می‌خواهد. اساتید تفسیر باید همه نیازهای انقلاب را رصد کنند، به قرآن عرضه کنند و سپس پاسخ بگیرند، قرآن جواب می‌دهد چون برای جواب دادن آمده است.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی گفتند: کارهای علمی داریم که با همت علمای حوزه و اساتید دانشگاه حل می‌شود، اما اگر بخواهند همانند امام راحل مشکل جامعه را حل کنند از عاقل و عالم ساخته نیست بلکه کسی می‌تواند که قیام به عقل داشته باشد. این که وجود مبارک حضرت ولیعصر(عج) جامعه را اصلاح می‌کند چون قیام به عدل و عقل دارد، در دستگاه قضا، عادل بودن کافی نیست بلکه قائم بالقسط می‌خواهد، قضا را به عاقل نمی‌دهند بلکه به کمال عقل می‌دهند، مگر از هر عاقلی ساخته است که پرونده ببیند.
این مرجع تقلید شیعیان گفتند: حرف مرحوم علامه این است که ما مکتب و مدرسه دیگری داریم که خیلی چیزها یاد گرفتیم که با درس خواندن حاصل نمی‌شود بلکه با نماز شب به دست می‌آید، ما یک استاد به نام خداوند داریم که با او حرف زدیم، شاگرد او بودیم و او از ما اقرار گرفت. باید بدانیم تمام نیازهای ما را معرفت شناسی حسی حل نمی‌کند، ما مشترکاتی با فرشتگان داریم، آزمایشگاه و حسیات فقط مشکل بدن ما را حل می‌کند ما تا کی باید منتظر باشیم و بیینیم جواب آزمایشگاه‌ها چه می‌شود؛ فرمود آزمایشگاه دیگری وجود داشت که شما آنجا با خدا حرف زدید. علوم و نیازهای فراوانی داریم که باید به قرآن عرضه شوند، باید سوال را بشناسیم، به قرآن عرضه کنیم و از آن جواب بگیریم. ذائقه مردم اثرپذیر است که در همه وجود دارد، خداوند به اندازه‌ای زیبا آفرید که بیش از آن وجود ندارد، خداوند می‌فرماید انسان را به عنوان ظرف خالی قرار ندادم، همانگونه که روده و معده انسان محققانه خلق شده قلب، روح و جان او نیز محققانه خلق شده است، این روده ومعده یک ظرف خالی نیست که هرچیزی را قبول کند اگرغذا ناسالم باشد بالا می‌آورد و فقط غذای سالم را قبول می‌کند، قلب هم همین‌طور است، انسان بخواهد کسی را فریب دهد بالا می‌آورد؛ مگر این که کسی را با جهل، عوام فریبی، خرافات، قصه و خواب معتاد کنند، وقتی کسی را خواباندند قصه گفتند باور می‌کند. لذا ما موظفیم اجازه ندهیم مردم به خواب بروند، قصه نگویید و منبرها را پربار کنید، بدون مطالعه نباید سخن گفت، اگر جامعه را با خواب اداره کنید می‌خوابد و دیگری برای او خواب می‌بیند.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با تاکید بر این که انقلاب اسلامی عالی‌ترین نعمتی است که ذات اقدس اله از صدر اسلام تا کنون نصیب امت اسلامی کرده است، گفتند: در قانون اساسی ما آمده که همه اصول، فروع، مصوبات و مقررات باید برابر با شریعت مقدس اسلام باشد، در هیچ کتاب قانونی این حرفها نیست! مرحوم آیت‌الله شیخ مرتضی حائری وقتی اصل چهارم و پنجم تصویب می‌شد در خبرگان به پشت تریبون رفت و فرمود که حتما در قانون اساسی اضافه کنید که این اصل حاکم بر جمیع اصول، قوانین و مقررات اسلام است، اصطلاح حکومت فقط یک اصطلاح حوزوی نیست، این اصل حاکم بر مصوبات است یعنی مبادا کسی بگویید تقیید، تبصره، تخصیص است و قابل استفاده نیست؛ نیازهای این نعمت که ذات اقدس الهی داده باید به قرآن عرضه شود و باید توجه داشت که با «ان قلت» قرآن تفسیر نمی‌شود. باید مشکلات و نیازها را عرضه کرد تا پاسخ گرفت. در همه موارد حبل الهی تار و پودی دارد که قرآن و عترت هستند، همه باید به همین حبل متین متمسک شویم.
دومین جلسه گرامی‌داشت علامه طباطبایی در موسسه مفتاح کرامت قم با عنوان «جایگاه قرآن در معرفت دینی از منظر علامه طباطبایی»، با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جوادی آملی برگزار شد. استاد جوادی در این جلسه با ابراز تاسف از ادامه نیافتن شیوه اعتدال علمی علامه در حوزه اظهار داشت: «ای کاش مسیری که علامه طباطبایی رضوان‌الله تعالی علیه در پنجاه، شصت سال قبل، به نوبه خود آغاز کرده بودند به درستی قدر دانسته می‌شد و جایگاهش خوب در آن زمان شناخته شده بود و هم ارزش فکری و دانش علامه رضوان‌الله تعالی علیه و هم نگاه با بینش روشن و آگاهانه و همچنین خالصانه و بدون افراط و تفریط ایشان استمرار پیدا می‌کرد و این تفکر آزادانه در عرصه علوم اسلامی از کلام و فلسفه و عرفان و تفسیر و امثال ذلک محور قرار می‌گرفت». وی با اشاره به روش علامه طباطبایی در تفسیر قرآن گفت: که علامه «هیچکدام از تفاسیر موجود را تفسیر قرآن نمی‌دانست بلکه می‌فرمود: عالمان دینی در حوزه‌های مختلف کلام و فلسفه و عرفان و تصوف و حتی مباحث علمی جدید خصوصاً بحثهایی که از بلاد غرب می‌آمد و در سرزمین مصر در حقیقت بومی سازی می‌شد با تفکر مصریها نزدیک می‌شد و با همان اندیشه به سراغ قرآن می‌آمد، عملا اندیشه‌های مختلف و متفاوتی است که دیگران بر سر سفره قرآن می‌گذاشتند ولی هیچ کدام از اینها تفسیر نیست. این تحمیل است که از ناحیه عالمان علوم مختلف با رویکردهایی که به لحاظ علمی دارند در خصوص قرآن آوردند و نظرات خود را در قرآن ارائه کردند». این استاد حوزه افزود به اعتقاد علامه: «قرآن سخن واحدی دارد. قرآن جای اختلاف نیست. جای تشتت و پراکندگی علمی ندارد. چون دیگران با مکاتب خودشان اهل معرفت، اهل تصوف، اهل فلسفه، اهل کلام، اهل مسائل علمی، اینها علوم خودشان را آوردند در سفره قرآن قرار دادند و قرآن را می‌خواهند از پرده اندیشه خودشان بگذرانند این اختلاف پیدا می‌شود. و من در این تفسیر می‌خواهم اینها را کنار بگذارم و فقط و فقط از جایگاه خود قرآن، قرآن را تفسیر کنم». حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جوادی آملی با اشاره به شاخصه اصلی تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی اظهار داشت: « در ابتدا آدم فکر می‌کند تفسیر قرآن به قرآن یعنی با برخی از آیات قرآنی برخی دیگر از آیات مورد تفسیر قرار بگیرد، در حالی که تنها این نیست بلکه روح قرآنی می‌خواهد. نه تنها فکر قرآنی، بلکه روح قرآنی لازم است که تمام جنبه‌های وجودی انسان با قرآن به گونه‌ای عجین باشد که اگر یک آیه‌ای در مقام تفسیر قرار بگیرد همه قرآن با انسان همراه باشد که بتواند این آیه را باز بکند ولو آیه‌ای باشد که به لحاظ ظاهر هیچ کدام از واژگانش و تعابیرش با آیه‌ای که بخواهد تفسیر بشود ارتباط ظاهری نداشته باشد». استاد جوادی با تاکید بر این که باید قرآن را به صحنه معرفتی جامعه وارد کرد، افزود: «نشان این که قرآن در صحنه معرفت ما نقشی ندارد و بسیار کمرنگ و ضعیف در حوزه معرفت دینی ما، خودنمایی می‌کند این است که گفتمان قرآن گفتمان توحید است و ما در هیچ فرازی از فرازهای دینی خودمان فضای توحید را که فضای قالب در بیان الهی است شاهد نیستیم». «اگر نگاه حاکمیت قرآن بر قرآن مرحوم علامه طباطبایی حاصل بشود فضای معرفت دینی ما فضای توحیدی می‌شود، در این صورت دیگر نه انسانها برای ما بت می‌شوند و نه مقام و نه جنبه‌های دنیایی و جلوه‌های مادی برای ما حاجب و مانع می‌شوند. آن وقت ما سالکی هستیم که همواره خود را در مسیر «الا اِلَى‌الله تَصیرُ الاُمُورُ»، «وَاِلَیْهِ تُقْلَبُونَ»، «وَاِنَّا اِلى رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ» و امثال ذلک مشاهده می‌کنیم».
